Στην καταστροφή της Σμύρνης, βρέθηκα με τους γονιούς μου στο λιμάνι, στην Πούντα. Μέσ’ απ’ τα χέρια τους με πήρανε. Κι έμεινα στην Τουρκία αιχμάλωτος.
Ο Ελληνικός Στρατός μετά την ήττα του τον Αύγουστο του ’22 στο Σαγγάριο ποταμό εγκαταλείπει την Μικρά Ασία. Η κίνηση αυτή όμως αφήνει στο έλεος των Τούρκων τον ελληνικό πληθυσμό της ενδοχώρας και των παραλίων. Όταν τα τελευταία ελληνικά στρατεύματα αποχωρούν τον Σεπτέμβρη του ’22, όλοι γνωρίζουν πως η αρχή του τέλους είχε ήδη ξεκινήσει.
Ο Τούρκικος Στρατός μπαίνει στη Σμύρνη. Ο κόσμος τρέχει στο λιμάνι να σωθεί, παλεύει να επιβιβαστεί στα τελευταία πλοία και να περάσει στην αντίπερα όχθη. Οι Τούρκοι αιχμαλωτίζουν τον περισσότερο ανδρικό πληθυσμό, μέσα σ’ αυτούς και τον Νικόλα Κοζάκογλου που τον άρπαξαν μέσα από τα χέρια της οικογένειάς του. Στο δρόμο, οι φίλοι και οι συμπατριώτες του βασανίζονται, χλευάζονται και σκοτώνονται. Τους αφήνουν χωρίς νερό και φαγητό. Όσοι επιβιώνουν είτε ρίχνονται σε καταναγκαστικά έργα είτε πωλούνται ως δούλοι σε εύπορους γαιοκτήμονες.
Ο Νικόλας βρίσκει ευκαιρία και δραπετεύει μαζί με έναν συμπατριώτη του. Όταν φτάνουν στο χωριό τους, η εικόνα που αντικρίζουν είναι αποκαρδιωτική. Όπου και αν πήγαιναν, όλα ήταν ρημαγμένα. Τίποτα δεν υπήρχε να τους θυμίζει τα ευτυχισμένα χρόνια που πέρασαν σ’ αυτόν τον τόπο. Οι δυο σύντροφοι, μην έχοντας άλλη επιλογή για την επιβίωσή τους, αποφασίζουν να χωριστούν και να μεταμφιεστούν σε Τούρκους για να βρουν κάποια δουλειά.
Ο Νικόλας κατευθύνεται στα Θείρα, εκεί συστήνεται ως «Μπεχτσέτ» από τη Μακεδονία και πιάνει δουλειά ως βοσκός στα κτήματα του Χατζημεμέτη. Ο Νικόλας, σε αυτά τα δυο χρόνια της διαμονής του, θα προσπαθήσει να κρύψει τη πραγματική του καταγωγή και τη θρησκεία του. Ώσπου έρχεται η κατάλληλη στιγμή να εγκαταλείψει εκείνα τα μέρη και να γυρίσει στη πολυπόθητη πατρίδα, την Ελλάδα.
Ο Στρατής Δούκας μεταφέρει την ιστορία του Νικόλα Καζάκογλου – όπως την άκουσε από τον ίδιο το 1928 – που επέζησε από τον όλεθρο της Μικρασιάτικης Καταστροφής. Ο Νικόλας Καζάκογλου περιγράφει τις στιγμές που αιχμαλωτίστηκε και οδηγήθηκε στα στρατόπεδα εργασίας, το πως κατάφερε να δραπετεύσει από αυτά και να επιβιώσει κρυμμένος στα βουνά. Θυμάται τα χρόνια που έζησε δίπλα στην οικογένεια του Χατζημεμέτη μεταμφιεσμένος σε Τούρκο τσομπάνη αλλά και τη συγκίνηση που ένιωσε όταν κατάφερε με τα πολλά να φτάσει στην Ελλάδα. Η γραφή του Στρατή Δούκα είναι απλή και απέριττη βοηθώντας έτσι τον αναγνώστη να ακολουθήσει αβίαστα τον Αιχμάλωτο σε όλη τη διαδρομή του, από την αιχμαλωσία στην ελευθερία. Η αγωνία, ο πόνος και η ανάγκη για επιβίωση κυριαρχούν στην αφήγηση ενώ οι περιγραφές των γεγονότων μιλούν από μόνες τους. Κλείνοντας, μπορεί να συμπεράνει ο καθένας ότι η «Ιστορία ενός αιχμαλώτου» δεν είναι ένα απλό ανάγνωσμα που το διαβάζεις μια φορά και το αφήνεις στην άκρη, αλλά μια συγκλονιστική μαρτυρία που δικαιολογημένα έχει καθιερωθεί ως ένα εμβληματικό εθνικό αφήγημα που και σε παρακινεί να το διαβάσεις ξανά και ξανά.
Το αφήγημα του Στρατή Δούκα «Ιστορία ενός αιχμαλώτου» κυκλοφορεί από τις Εκδόσεις Κέδρος.