Δεν πρόλαβα να δω την έκρηξη. Μόνο τις φλόγες. Τα πάνα έμοιαζαν να τρέμουν μες στο ζεστό αέρα. Φλόγες υψώνονταν μέχρι τον ουρανό και παντού καπνός… Αφόρητη ζέστη. Κι αυτός ήταν εκεί έξω. Η ζέστη προερχόταν από την άσφαλτο που καιγόταν. Η οροφή του αντιδραστήρα ήταν σκεπασμένη με άσφαλτο. Μου είπε αργότερα πως ήταν σαν να περπατούσε πάνω σε ζεστή πίσσα. Προσπαθούσαν να σβήσουν τις φλόγες. Έριξαν τον φλεγόμενο γραφίτη στο έδαφος και πάλευαν με τις φλόγες χωρίς στολή προστασίας. Είχαν φύγει με τα πουκάμισά τους, σαν να πήγαιναν εκδρομή. Κανείς δεν τους είχε προειδοποιήσει. Τους είχαν καλέσει σαν να επρόκειτο για μια συνηθισμένη φωτιά.
Λουντμίλα Ιγκνατένκο, σύζυγος του αποθανόντος πυροσβέστη Βασίλι Ιγκνατένκο
26 Απριλίου 1986
Μια σειρά αλυσιδωτών πυρηνικών εκρήξεων καταστρέφει τον αντιδραστήρα Νο,4 του πυρηνικού εργοστασίου Τσέρνομπιλ. Οι χειριστές στην αίθουσα ελέγχου σκοτώνονται ακαριαία, ενώ από το άνοιγμα του κατεστραμμένου αντιδραστήρα αναδύονται ραδιενεργοί ατμοί στην ατμόσφαιρα. Η πυροσβεστική φτάνει αμέσως στο χώρο του ατυχήματος, μόνο που το συγκεκριμένο περιστατικό δεν ήταν μια απλή πυρκαγιά αλλά μια πυρηνική καταστροφή για την οποία δεν ήταν κατάλληλα προετοιμασμένοι και όπου οι συνέπειες αυτής θα είχαν τραγική εξέλιξη τόσο για τον άνθρωπο όσο και για το περιβάλλον.
Περίπου 36 ώρες μετά την έκρηξη οι αρχές καλούν τους κατοίκους της Πρίπιατ σε άμεση εκκένωση της πόλης καθώς και των άλλων πόλεων ή χωριών που βρίσκονταν κοντά στο πυρηνικό σταθμό. Κατά την εκκένωση τους επιτρέπουν στους κατοίκους να πάρουν μαζί τους τα απολύτως απαραίτητα μαζί τους, ενώ παράλληλα τους καθησυχάζουν ότι σε τρεις μέρες θα επιστρέψουν. Μόνο που η πραγματικότητα διαφέρει.
Στην αρχή κανείς δεν πήρε το γεγονός στα σοβαρά. Στην ουσία όμως, επρόκειτο για έναν πραγματικό πόλεμο. Έναν πυρηνικό πόλεμο… Δεν γνωρίζαμε ποιος ήταν εχθρός μας, ούτε από τι έπρεπε να φυλαγόμαστε. Κανείς μας δεν ήξερε τίποτα… Έπρεπε να εκκενώσουμε την περιοχή. Δεν μπορείτε να φανταστείτε τι γινόταν στους σταθμούς των τρένων! Σπρώχναμε τα παιδιά για να μπουν από τα παράθυρα. Επιτηρούσαμε ατελείωτες ουρές στα εκδοτήρια των εισιτηρίων, στα φαρμακεία όπου προμηθεύονταν ιώδιο. Στις ουρές βρίζονταν και μάλωναν. Έσπαγαν τις βιτρίνες των καταστημάτων που πουλούσαν αλκοόλ και έκλεβαν. Έσπαγαν τα ρολά των μαγαζιών, τα κάνανε γυαλιά καρφιά… Τους παραχωρούσαμε σχολεία και νηπιαγωγεία για να κοιμηθούν… Πέθαιναν από την πείνα. Τα χρήματα τους τελείωναν.
Αρτέμ Μπαχτιάροφ, Στρατιώτης
Οι εικόνες της εκκένωσης σπαρακτικές. Εκκένωναν ένα χωριό και ειδοποιούσαν το διπλανό ότι θα εκκενωθεί σε μια εβδομάδα. Παρόλα αυτά οι άνθρωποι συνέχιζαν να κάνουν τις καθημερινές τους ασχολίες. Κάποιοι ακολουθούσαν τις εντολές που τους δίνονταν, άλλοι προτιμούσαν να πάρουν μαζί τους αντικείμενα που είχαν συναισθηματική αξία ή ήταν οικογενειακά κειμήλια, ενώ κάποιους άλλους τους απομάκρυναν με απειλές ή με τη βία. Απαγορευόταν να πάρουν τα κατοικίδια τους, τα οποία μετά την εκκένωση των χωριών εκτελέστηκαν από τους εκκαθαριστές. Κανείς δεν μπορούσε να αντιληφθεί τη πραγματική διάσταση της καταστροφής. Ωστόσο πολλοί άνθρωποι παρ’ όλες τις προειδοποιήσεις προτίμησαν να γυρίσουν πίσω είτε για δεν μπορούσαν να ενταχθούν στις πόλεις που μετοίκησαν είτε γιατί οι συγγενείς αυτών, τους αρνήθηκαν κάθε είδους βοήθεια. Το Τσέρνομπιλ τους στιγμάτισε και θα τους ακολουθεί μέχρι το τέλος.
Το συγκεκριμένο βιβλίο δεν είναι μια απλή διήγηση ή μεταφορά γεγονότων αλλά μια συλλογή μαρτυριών που κρύβουν πόνο και απόγνωση. Επί τρία χρόνια η Σβετλάνα Αλεξίεβιτς ταξίδεψε με ρίσκο τη ζωή της στην Απαγορευμένη Ζώνη. Συζήτησε και κατέγραψε μαρτυρίες ανθρώπων που βίωσαν τη καταστροφή και είδαν τα αγαπημένα τους πρόσωπα να αργοπεθαίνουν από την ραδιενέργεια, γιατί το Τσέρνομπιλ πέρα από την κοσμική καταστροφή περικλείει και τη κοινωνική. Δίχως αμφιβολία το “Τσέρνομπιλ: Ένα χρονικό του μέλλοντος” είναι μια ιστορία οδύνης που σε υπνωτίζει και σε μεταφέρει σε μια άλλη εποχή. Μια ιστορία για την απέλπιδη προσπάθεια της ανθρωπότητας να προστατευτεί και να προστατεύσει τις επόμενες γενιές από το άγνωστο.
Το βιβλίο της Σβετλάνα Αλεξίεβιτς “Τσέρνομπιλ: Ένα χρονικό του μέλλοντος” κυκλοφορεί από τις Εκδόσεις Πατάκη.